Zapraszamy do przeczytania historii Nawiad piórem Grzegorza Maksymowa.
Akt lokacyjny Aweyden (Nawiady)
Nawiady były lokowane w 1397 roku przez Johanna von Schonfelda, komtura z Rynu, jako wieś bartnicza na 60 włókach. Dokument lokacyjny wsi został wystawiony na zamku w Kętrzynie 19 kwietnia w Wielki Czwartek.
Akt lokacyjny Nawiad wystawiony na zamku w Kętrzynie w Wielki Czwartek Roku Pańskiego 1397 przez Johanna von Schonfelda.
„My Jan von Schonfeld, komtur z Rynu, za zgodą duchownego brata Konrada von Jungingena, naszego wielkiego mistrza, za radą i za zgodą naszych starszych braci dajemy w posiadanie wiernym mieszkańcom wioski AWEYDEN 60 włók, gdy one im zostaną wskazane przez nas, albo przez naszych braci na prawie chełmskim – wolne, dziedziczne i na wieczność, i chcemy żeby ci wybrani (określeni) mieszkańcy tejże wioski, podzielili między siebie 60 włók, w ten sposób że każdy gospodarz otrzyma po 3 włóki i żadnej więcej”
Te same trzy włóki mieszkańcom wioski i ich prawowitym spadkobiercom i ich potomków zwolnią z szarwarku i czynszu.
Przez te prawa dające im wolność mieszkańcy tejże wioski i ich prawowici spadkobiercy oraz potomkowie nie powinni nikomu sprzedać swego miodu oprócz nas i powinni oddać tonę miodu za markę w denarach.
Także przyznajemy mieszkańcom wioski i ich prawowitym spadkobiercom i ich potomkom, by swoją zdobycz upolowaną na wrzosowiskach położonych przy AWEYDEN mógł zatrzymać.”
Ten akt zapoczątkował istnienie nowej wioski w dopiero co kolonizowanej części Galindii, którą porastały lasy, pokrywały jeziora i bagna. Takie były początki zachodniej cywilizacji, która powoli wkraczała w świat mokradeł i lasów.
W akcie lokacyjnym nową miejscowość nazwano AWEYDEN. Jedno z opowiadań głosi, że kiedy komtur z Rynu Johann von Schonfeld objeżdżał wraz ze swymi braćmi zakonnymi okolice Szestna, dotarł na wzgórze, z którego rozciągał się piękny widok na okoliczne lasy i jeziora. Stanął na wzgórzu nad jeziorem Nawiady, zachwycił się pełną wdzięku przyrodą i zawołał: A Weyden ! – czyli: jak tu cudownie, rozkosznie. Pod wrażeniem miejsca i okolicy nadał temu miejscu akt lokacyjny z nazwą AWEYDEN.
Inny przekaz głosi, że pierwsi osadnicy przybyli na to miejsce z Bawarii, z małej miejscowości Weyden. Za zgodą komtura Johanna posłużyli się nazwą bawarskiej miejscowości i zaczęli nazywać nową osadę „a Weyden”, co oznaczało, że przybyli „z Weyden, a z czasem utrwaliło się jako AWEYDEN.
Jeszcze inną etymologię tej nazwy podaje prof. Abramowski, a mianowicie: A Weyden = oznacza zgromadzenie okolicznych miejscowości, które znajdują się na tym obszarze.
Położenie historycznych Nawiad
Tereny NAWIAD od północy otaczały bagna i rozlewiska, porastały je wierzby. A ponieważ na wiosenne pędy wierzb było duże zapotrzebowanie, mieszkańcy NAWIAD ścinali wiosną młode pędy, potem wiązali je w snopki i sprzedawali okolicznej ludności. Być może od tego zajęcia zaczęto nazywać mieszkańców – Weide, co oznacza wierzbę, wiklinę.
Położenie miejscowości różniło się od standardowego krajobrazu mazurskiego. Brak tu licznych jezior i wielkich puszcz. Osada Nawiady nie miała w pobliżu lasów i od najbliższego jeziora była oddalona około 2 km.
Jednak kierowano się wówczas wielką rozwagą by w tym mało poznanym terenie Galindów nie narażać nowych osadników na niebezpieczeństwa jakie mogły czyhać z różnych stron. Miejsce było bogate w urodzajną glebę, a przede wszystkim musiało sprzyjać obronie w czasie napadów. Stąd można się było wypuszczać na zwierzynę w pobliskich lasach. Od północy naturalną fortyfikację tworzyły mokradła, a od południa – jeziora. Obwarowania wówczas były koniecznością, ponieważ w czasie chrystianizacji tych terenów przez Zakon Najświętszej Maryi Panny nowym osadnikom zagrażali tubylcy. Prusowie bowiem, rdzenni mieszkańcy tych ziem, wzniecali powstania, pospolite ruszenia, broniąc się przed napływającymi osadnikami.
Wieś Nawiady położona jest na niewielkim wzniesieniu. Od północy i od południa teren nieznacznie się obniża. Kościelna wieża widoczna z odległości kilku kilometrów dominuje w tym krajobrazie. W pobliżu kościoła zachowały się pozostałości muru obronnego. Patronką kościoła i parafii była św. Barbara. Przez całe stulecia Nawiady odgrywały w regionie ważną rolę, w południowej części prokuratorii szestneńskiej było to centrum życia religijnego i społecznego. Pierwsza wzmianka o istnieniu parafii pochodzi z 1437 roku. Należy przypuszczać, że parafia została erygowana niebawem po nadaniu aktu lokacyjnego Nawiad w 1397 r. Kościół parafialny do czasów reformacji (1525 r.) przynależał do archiprezbiteratu (dekanatu) w Biskupcu, diecezji warmińskiej. Uposażenie parafii w Nawiadach wynosiło 6 włók ziemi i 2 łaszty zboża. Pierwsza wybudowana świątynia miała wieżę. Podmurówka była kamienna, ale pozostała część kościoła najprawdopodobniej była drewniana. Obok kościoła wybudowano dość duży dom, w którym zorganizowano mieszkanie dla księdza, szpital, małą szkołę oraz przytułek dla starców.
Z czasów przedreformacyjnych nie znamy z imienia i nazwiska żadnego księdza proboszcza, który pracował w Nawiadach, nieznana jest też ich liczba. Wiadomo tylko, że ostatni katolicki proboszcz opuścił parafię w 1526/27 roku, nie chcąc przyjąć nowego wyznania. Udał się do diecezji chełmińskiej albo na Warmię, która dawała schronienie duchownym z Prus Książęcych.
Kościół przez prawie rok stał pusty, pozbawiony stałej opieki duszpasterskiej ze strony jakiegokolwiek duchownego. Dopiero w 1528 roku pojawił się w Nawiadach duchowny, który głosił już nowe wyznanie, zgodnie z nauką Marcina Lutra.
Grzegorz Maksymow