W siedzibie Delegatury Najwyższej Izby Kontroli w Olsztynie odbył się briefing prasowy, na którym przedstawiono wyniki kontroli „Usuwanie wyrobów zawierających azbest”. Kontrolę koordynowała Delegatura NIK w Olsztynie.
W briefingu brał udział Piotr Górny – Dyrektor Delegatury NIK w Olsztynie, koordynator kontroli Bartosz Kościukiewicz – główny specjalista kontroli państwowej oraz Łukasz Pawelski – rzecznik prasowy NIK.
Jak wynika z ustaleń kontrolerów NIK: przy obecnym tempie realizacji zadań Polska nie ma możliwości dotrzymania terminu oczyszczenia kraju z azbestu ustalonego przez rząd na koniec 2032 roku. Przez 12 lat od uchwalenia programu dotyczącego wycofywania azbestu usunięto niecałe 17% z ok. 8,5 miliona ton zinwentaryzowanych wyrobów azbestowych. Zakładając, że tempo usuwania azbestu pozostanie niezmienne potrzebujemy jeszcze około 58 lat na poradzenie sobie z tym szkodliwym materiałem.
Głównymi przyczynami problemów w realizacji programu jest brak środków finansowych oraz mało skuteczne prawo. Zgodnie z obowiązującymi przepisami dofinansowanie z budżetu państwa obejmuje tylko demontaż i unieszkodliwienie wyrobów azbestowych. Wykonanie nowego dachu pozostaje w gestii właścicieli budynków. Monitorowanie postępów usuwana azbestu utrudniały nierzetelne dane w Bazie Azbestowej, brak kontroli stanu wyrobów azbestowych w niektórych gminach, a także kulejąca inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest.
Azbest jest substancją o udowodnionym działaniu rakotwórczym, powoduje też pylicę azbestową, czy choroby opłucnej. Azbest występujący w powietrzu w niebezpiecznej formie mikroskopijnych włókien, przyczynia się do długotrwałego i utajonego rozwoju chorób, a jego szkodliwość jest często bagatelizowana. Był używany w budownictwie przede wszystkim do produkcji dachów (w latach 70. trwał tzw. boom na dachy z eternitu, które zawierały azbest), a także rur, elementów elewacji i innych.
Produkcja wyrobów azbestowych została zakazana w Polsce ustawą o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest. Zgodnie z zapisami ustawy do 28 września 1998 r. zakończono m.in. produkcję płyt azbestowo-cementowych, a od 28 marca 1999 r. w naszym kraju obowiązuje zakaz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi azbest. W krajach Unii Europejskiej całkowity zakaz stosowania azbestu został wprowadzony 1 stycznia 2005 r.
W 2002 r. Rada Ministrów przyjęła krajowy „Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski”. Jego realizacja zaplanowana została na lata 2003–2032. W 2008 r. Rada Ministrów przyjęła „Raport z realizacji w latach 2003–2007 Programu z 2002 roku”, a wnioski zawarte w tym dokumencie stanowiły wytyczne do opracowania „Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009–2032”, który jest kontynuacją i aktualizacją Programu z 2002 roku.
Program zakłada usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest do końca 2032 r. Jednocześnie Program ma na celu minimalizowanie negatywnych skutków zdrowotnych, powodowanych kontaktem z włóknami azbestowymi oraz zlikwidowanie szkodliwego oddziaływania na środowisko wyrobów zawierających azbest.
Usuwanie wyrobów zawierających azbest w ramach Programu krajowego finansowane było głównie ze środków pochodzących z NFOŚiGW, WFOŚiGW, ze środków UE i środków własnych jednostek samorządu terytorialnego. W latach 2016–2021 w pięciu skontrolowanych województwach na realizację zadań związanych z usuwaniem azbestu wydatkowano łącznie 6,1 mln zł, z czego 3,2 mln zł stanowiło dofinansowanie (2,5 mln zł pochodziło ze środków NFOŚiGW i WFOŚiGW, 0,51 mln zł ze środków UE, 0,47 mln zł ze Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy oraz 28,2 tys. zł z budżetu państwa), a 2,9 mln zł środki własne jednostek samorządu terytorialnego. Pula środków przeznaczanych na ten cel ze środków własnych oraz źródeł zewnętrznych była za mała w stosunku do potrzeb.
źródło: Delegatura NIK w Olsztynie