Baranowo z niemieckiego Baranowen lub Barranowen to duża wieś sołecka licząca 561 stałych mieszkańców. Liczba ta plasuje Baranowo na drugiej pozycji pod względem liczby ludności w gminie Mikołajki. Pierwsze są Woźnice z 752 mieszkańcami. Miejscowość leży na trasie wiodącej z Mrągowa do Mikołajek w odległości około 11 km od stolicy gminy i około 14 km od Mrągowa.
Od 1945 do 1954 roku wieś była siedzibą Gminy Baranowo. W latach 1975 – 1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa suwalskiego. Przez wieś biegnie DK nr 16 i nieczynna obecnie linia kolejowa nr 223 z Czerwonki do Ełku. W Baranowie jest Wiejski Ośrodek Zdrowia, Publiczna Szkoła Podstawowa, filia Gminnej Biblioteki Publicznej w Mikołajkach, kościół pw. Najświętszej Marii Panny Matki Kościoła w Baranowie czy Zakład Doświadczalny Agrobiologii Polskiej Akademii Nauk.
Historia
Pierwsze wzmianki o Baranowie jako wsi czynszowej pojawiły się w 1555 r. Wieś założono na 75 włókach z czego 6 posiadał sołtys. W 1563 r. we wsi było 57 gospodarstw oraz dwie karczmy. W 1566 r. książę Albrecht nadał 56 włók na prawie lennym Wilhelmowi Milewskiemu (von der Milbe). W 1655 r. 80 włók i wieś otrzymał pruski dyplomata, rezydent elektora Fryderyka Wilchelma przy dworze królewskim w Warszawie baron Johan von Hoverbeck. Johan von Hoverbeck był uczestnikiem kongresu pokojowego w Oliwie w 1660 roku. 3 czerwca 1665 roku obserwował on obrady sejmu litewskiego, skąd raportował Wielkiemu Elektorowi Fryderykowi Wilhelmowi: – Litwa żyje w strachu przed Moskwą, dlatego zaakceptuje Szwedów. Działo się to w okresie najazdu szwedzkiego na Polskę. Hoverbeck nie mijał się z prawdą, bo jak wiemy książę Janusz Radziwiłł był gotowy przyjąć zwierzchnictwo króla Szwecji.
Johan von Hoverbeck posiadał także Nakomiady (66 włók) oraz Budziska (39,5 włóki). W 1765 roku majątek ziemski w Baranowie należał do rodziny Rogala von Bieberstein. W 1785 r. dwór i wieś w Baranowie składały się z 45 domów. Baranowo w 1815, łącznie z folwarkami Małoszewo i Nadawki, liczyło 45 domów z 328 mieszkańcami. Po uwłaszczeniu chłopów w ok. 1900 r. Rogalla-Biebersteinowie posiadali jeszcze 42 włóki w Baranowie. W 1899 r. właścicielką Baranowa została Fryderyka von Bieberstein, która była siostrą ostatniego właściciela Baranowa Ryszarda Rogali von Bieberstein.
W 1902 roku Fryderyka wyszła za mąż za barona Waldemara von Ketelhold, a majątek przeszedł w posiadanie barona i był w jego władaniu do 1945 r. W latach dwudziestych ubiegłego wieku baron Albert von Ketelhold był starostą powiatowym i słynnym hodowcą koni, który z powodzeniem uprawiał hippikę. W tym okresie majątek ziemski w Baranowie obejmował 617 ha. Była tam gorzelnia, tartak, hodowano konie, bydło, owce, prowadzono uprawy roślin.
W 1938 roku w ramach akcji germanizacyjnej zmieniono nazwę wsi na Hoverbeck, nawiązując do nazwiska pierwszego jej właściciela dyplomaty, o którym wspomniałem wcześniej. Rok później we wsi mieszkało 560 osób. Dwór w Baranowie wybudowano w połowie XVIII wieku. Po pożarze w 1838 roku dwór został przebudowany. Budynek jest w stylu późnoklasycystycznym, pokryty dachem naczółkowym z dwiema facjatkami na osi. Obok dworu zachowały się zabudowania gospodarcze i inwentarskie oraz prawie 7 hektarowy park dworski. W 1945 roku miejscowość została włączona do Polski. Utworzono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne. W budynku pałacu mieściły się biura i mieszkania pracownicze. Od 1984 roku dwór wraz z zabudowaniami i parkiem należy do zakładu doświadczalnego Polskiej Akademii Nauk. W latach 1997 – 2003 przeprowadzono częściowy remont dworu i przynależnych do niego zabudowań.
W XIX wieku w obrębie dóbr Baranowa istniała osada o nazwie Niewolewo z niem. Niewolowen. Osada ta była w dzierżawie dziedzicznej. W 1838 roku był tam jeden dom z 6 mieszkańcami. Jeszcze w latach 70. XX wieku do sołectwa Baranowo należały wsie, które obecnie są częścią tej miejscowości. Są to:
Ludwikowo – osada założona w 1823 r. jako folwark należący do Baranowa. W 1838 r. były tu dwa domy i mieszkało 9 osób. Po 1945 r. osada należała do gminy i sołectwa Baranowo. W wykazie z 1 stycznia 1973 r. osada nie jest już wymieniana.
Małoszewo – osada założona około 1800 r. jako folwark należący do Baranowa. W 1838 r. był tu jeden dom i mieszkało 12 osób. Po 1945 r. osada należała do sołectwa Baranowo. W wykazie z 1 stycznia 1973 roku osada jest wymieniana w składzie sołectwa Baranowo. Administracyjnie osada podlegała pod pocztę w Baranowie. Najbliższy przystanek PKS i PKP również znajdował się w Baranowie.
Nadawki – osada powstała w 1719 roku na 12 włókach jako folwark należący do Baranowa. W 1785 roku w osadzie były dwa domy. W 1938 r. w ramach akcji germanizacyjnej zmieniono urzędową nazwę osady z Nadafken na Kuppenhof.
Nowe Nadawki – osada powstała w 1855 r. jako folwark należący do dóbr Baranowa. W 1904 r. istniał tu osobny dwór, obejmujący 39 włók i należał do Ferdynanda Rogalli-Biebersteina z Bożego. Przed II wojną znajdował się tu niewielki majątek ziemski, po którym zachowały się budynki folwarczne. Za budynkami folwarcznymi widoczne są nieźle zachowane pozostałości parku dworskiego oraz fragmenty cmentarza. W lesie za majątkiem znajdują się ciekawe betonowe budowle położone w pobliżu przebiegającej tu linii kolejowej – istniała tu kruszarka kamieni polnych wraz z niewielką bocznicą kolejową służącą do załadunku tłucznia. Na miejscu dawnego dworu po ostatniej wojnie wybudowano dwa budynki mieszkalne. W latach 70. XX wieku osada ta należała do sołectwa Baranowo. Obecnie jest częścią tej wsi.
Kościół
Parafia ewangelicka powstała w Baranowie w 1901 roku, zaś Kościół wybudowany został w latach 1904 – 1907. Do tamtejszej parafii przyłączono wówczas:12 miejscowości z parafii w Mikołajkach, 3 z parafii w Mrągowie i jedną miejscowość z parafii w Nawiadach. Świątynię wybudowano na wzór kościołów z południowych Niemiec w stylu eklektycznym – z greckiego eklektikós (oznacza „wybierający”) – kierunek ten polega na tym, że łączy się w jednej budowli w sposób swobodny, często niezgodne ze sobą, elementy wybrane z różnych stylów architektonicznych. Świątynia jest murowana, otynkowana, kryta dachówką. Kościół jest jednonawowy z tradycyjną kamienną chrzcielnicą. Balkon chórowy drewniany. Sklepienie beczkowate, drewniane, pomalowane w kwadraty. W nastawie ołtarza znajduje się obecnie obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, pochodzący z parafii Dobrego Pasterza w Węgorzewie. Budowę kościoła bardzo wsparła rodzina von Ketelholdt/ von Bieberstein. Chrzcielnica została przez nich kościołowi ofiarowana. W 1937 r. do parafii w Baranowie należało 2600 osób.
Od pastora wymagano znajomości języka polskiego. Od 1911 roku pastorem w Baranowie był Oskar Łoś (Losch). W 1979 roku budynek kościelny w Baranowie został udostępniony katolikom, a od 1983 roku stał się własnością parafii rzymskokatolickiej w Baranowie. Parafię NMP Matki kościoła w Baranowie erygował kanonicznie 2 lutego 1984 roku ks. biskup Jan Obłąk, Biskup Warmiński. Pierwszym proboszczem w Baranowie był ks. Jerzy Jaskuła. W 1979 roku na przejęcie ewangelickiej świątyni otrzymał zgodę pastora Pilcha, który – jak wynika z zapisu w kronice parafialnej – miał powiedzieć: – Niech ksiądz wchodzi, niech ratuje kościół” –tak też się stało. Pozostały jednak do uregulowania sprawy prawno-administracyjne. Były to czasy trudne. Ówczesne władze gminy Mikołajki chciały prawdopodobnie urządzić w kościele salę gimnastyczną. W budynku, w którym mieściła się kancelaria parafii ewangelickiej i mieszkał pastor, urządzono ośrodek zdrowia. Obecnie w budynku tym zgodnie – zgodnie z przeznaczeniem – mieści się plebania. Proboszczem parafii Najświętszej Marii Panny Matki kościoła w Baranowie jest od 2016 roku ks. Dariusz Jasiulewicz.
Szkoła
Z dostępnych nam źródeł archiwalnych wynika, że szkoła w Baranowie istniała już w 1739 roku. Była to jednoklasówka, do której w 1818 roku uczęszczało 53 dzieci. Uczył je po polsku nauczyciel o nazwisku Mursucher. Nową 3 klasową szkołę wieś otrzymała dopiero po I Wojnie Światowej. W 1935 roku szkoła liczyła 151 uczniów. Uczyły się w niej dzieci z Baranowa, Ludwikowa, Nadawek, Nowych Nadawek i Inulca.
Z wpisu do kroniki szkolnej szkoły w Baranowie z 1959 roku dokonanego przez ówczesnego kierownika Stanisława Dobrzyckiego, sprawującego tę funkcję w latach 1954 – 1963, dowiadujemy się, że pierwszą po wojnie nauczycielką w szkole w Baranowie była p. Pielawska (imienia nie podano).
W 1950 roku w szkole było już siedem klas. Pracowało trzech nauczycieli, a w roku szkolnym 1963/64 było już ich pięciu. Szkoła liczyła wówczas 157 uczniów. W 1965 roku powstała drużyna ZHP. Prowadził ją pan Henryk Dąbrowski. W późniejszym czasie drużynowymi byli też: Kazimiera Dąbrowska, Ernest Wissuwa, Halina Brzozowska.
W 1969 roku zapadła decyzja o budowie nowego budynku szkoły. Pierwsze lekcje w nowo otwartej szkole zaczęły się 1 grudnia 1971 roku. Oficjalne otwarcie budynku nastąpiło 21 grudnia.
Pani mgr Dorota Wojciechowska, obecnie nauczycielka a poprzednio przez 10 lat dyrektorka Zespołu Szkół w Baranowie, poinformowała mnie, że szkoła w Baranowie nawiązała owocną współpracę z Zespołem Szkolno – Przedszkolnym w Miłakowie. Dzięki tej współpracy uczniowie ze szkoły zwiedzili Włochy, brali udział w przygotowaniach zawodów sportowych w Kaliningradzie, byli na tygodniowej wizycie studyjnej w szkole w Anglii. Ponadto szkoła nawiązała także kontakty z kaliningradzką szkołą artystyczną noszącą nazwę „Na Komsomolskiej”. Uczniowie z Kaliningradu odwiedzili szkołę w Baranowie kilkakrotnie, zawsze dając występy i koncerty. Przez wiele lat uczniowie Publicznej Szkoły Podstawowej w Baranowie odnosili sukcesy sportowe w lekkiej atletyce i piłce nożnej. Rafał Kudlak, Adam Bognacki, Oskar Kłos to uczniowie, którzy przenieśli się do szkół sportowych, kształcących przyszłych piłkarzy.
Przy szkole znajduje się ogród botaniczny o powierzchni ponad 1 ha, w którym rosną ciekawe egzemplarze roślin.
Na początku lat osiemdziesiątych XX wieku powstał w Baranowie zakład doświadczalny Polskiej Akademii Nauk. Zakład Doświadczalny Agrobiologii wykonywał usługi naukowo – badawcze z zakresu rolnictwa i ochrony środowiska, prowadzenia hodowli lokalnych ras zwierząt gospodarskich, produkcji rolniczej oraz przetwórstwa rolnego. Na mocy decyzji prezesa Polskiej Akademii Nauk z dnia 22 września 2017 roku w dniu 31 sierpnia 2018 roku zakład zakończył swoją działalność.
Lata 1947 – 1950 były w powiecie mrągowskim okresem organizacji bibliotek miejskich i gminnych oraz sieci punktów bibliotecznych. W styczniu 1949 roku otwarto biblioteki miejskie w Mrągowie i w Mikołajkach oraz cztery biblioteki gminne: w Baranowie, Sorkwitach, Ukcie i Wyszemborku. W Baranowie funkcjonuje obecnie filia Biblioteki Publiczno-Szkolnej Miasta i Gminy Mikołajki. Placówkę prowadzi Iwona Ałaj – osoba z długoletnim doświadczeniem zawodowym, od której dowiedziałem się, że stan posiadania filii w Baranowie wynosi 11000 woluminów książek dla 270 zarejestrowanych czytelników, spośród których największą liczbę stanowi młodzież szkolna. Biblioteka prowadzi „Dyskusyjny Klub Książki” dla dzieci i dla dorosłych. – Gościliśmy wielu wspaniałych autorów – mówi pani Iwona. Organizujemy cyklicznie konkursy czytelnicze, recytatorskie, plastyczne. Organizujemy również liczne akcje jak: „Bezpieczny internet”, „Jest nas więcej przeciwko hejtowi w internecie”, „Czytam sobie”. Mamy w bibliotece koło gier planszowych.
Baranowo, Piecki, Rybno, Sorkwity, Ukta, Woźnice, Wyszembork, Boże posiadały kina stałe wiejskie. Kina te działały do roku 1960. W wyniku reorganizacji w 1962 roku stałych kin pozostało dwa, resztę przemianowano na półstałe. Jedne i drugie z czasem zlikwidowano (w Baranowie, Woźnicach i w Pieckach w 1969r.), a na ich miejsce wprowadzono w roku 1969 obsługę wsi kinem objazdowym.
Ostatnim kinooperatorem i zarazem kierownikiem kina w Baranowie był nieżyjący od wielu lat Henryk Ałaj, którego po zlikwidowaniu tej placówki przeniesiono służbowo na stanowisko kierownika kina objazdowego OR15. Obecnie tzw. „kin ruchomych” także już nie ma.
W lutym 1973 roku oddano do użytku Przychodnię Rejonową w Mikołajkach, Ośrodek Zdrowia w Baranowie i Woźnicach. Istniały również punkty dojazdów lekarzy – stomatologów do Baranowa, Rybna i Woźnic. W 1973 roku istniał w Baranowie urząd pocztowo – telekomunikacyjny, który później zlikwidowano.
Andrzej Badurek