Bagienice Małe to wieś sołecka na Pojezierzu Mrągowskim w gminie Mrągowo oddalona 4,5 km na zachód od Mrągowa, 2,5 km od Marcinkowa i ok. 1 km od drogi krajowej nr 16, otoczona lasami i bagnami. W pobliżu miejscowości znajduje się rezerwat przyrody Gązwa oraz leśniczówka Złoty Potok. W skład sołectwa wchodzi osada Joachimowo.
Historia
Przypuszcza się, że wieś Bagienice Małe powstała na obszarze majątku lennego należącego niegdyś do byłego burgrabiego Szestna, noszącego nazwisko Johann von Hoytten (zwanego Guttem). Ów majątek nadał Hoyttenowi książę Albrecht Hohenzollern 24 października 1526 r. Było to w rok po sekularyzacji Zakonu Krzyżackiego. Wieś nie figuruje na mapie Narońskiego z ok 1662 roku. Należy więc przyjąć, że powstała później. Uważa się zatem, iż powstanie wsi nastąpiło dopiero w XVIII stuleciu.
W połowie lat osiemdziesiątych XVIII wieku w Bagienicach Małych było już 7 dymów, czyli 7 gospodarstw domowych. W 1821 r. miejscowość określano jako wieś szlachecką, noszącą dwie nazwy: Klein Bagnowen i Bagiennicze. Wioska liczyła wówczas 56 mieszkańców. W 17 lat później było już tam 13 dymów i 92 mieszkańców.
Wieś zabudowano w kształcie krzywej ulicówki. W 1848 roku – po uwłaszczeniu – Bagienice Małe były już wsią chłopską liczącą 11 budynków mieszkalnych i 87 mieszkańców. W wykazie z 1928 roku miejscowość figuruje jako ,,wieś i leśniczówka”, o liczbie mieszkańców wynoszącej 307 osób.
W 1939 roku liczba ta spadła do 276. Na obszarze wiejskim znajdowało się wówczas 69 gospodarstw domowych, w tym 43 gospodarstwa rolnicze, z których 12 miało wielkość w granicach 5-10 ha i 9 w granicach 10-20 ha. Wynika z powyższego, że już wówczas Małe Bagienice nie były wcale małe, bo prawie 2 razy większe pod względem liczebności mieszkańców od starszych o około 150 lat sąsiednich Bagienic.
Obecnie we wsi mieszka na stałe 206 osób. Jednoklasową szkołę wiejską z niemieckim językiem nauczania – chociaż wieś była polskojęzyczna – założono w 1877 roku.
W 1935 roku do tamtejszej szkoły uczęszczało 62 dzieci. W roku 1945 budynek szkolny został poważnie uszkodzony podczas pożaru wznieconego przez żołnierzy radzieckich. Obiekt uratowali przed całkowitym zniszczeniem mieszkańcy wsi: woźny szkolny Napierski, rolnik Laszczyk i murarz Braun, deklarujący się jako tutejsi Polacy. Oni też dokonali remontu placówki.
Okres powojenny
Pierwszym po wojnie nauczycielem i zarazem kierownikiem szkoły w Bagienicach Małych był Władysław Konarczak, który później od 1947 roku przez wiele lat kierował szkołą w Mikołajkach. Następczynią Konarczaka była Pani Mierzejewska. Niestety imię jej nie jest mi znane. Miejsce po p. Mierzejewskiej zajęła Irena Pniewska, która w 1971 roku przekazała placówkę Mariannie Drężek, ostatniej nauczycielce i dyrektorce. W ostatnim roku szkolnym przed likwidacją placówki uczęszczało do niej 18 uczniów w 3 klasach. Likwidacja Szkoły Podstawowej w Bagienicach Małych z powodu zbyt małej ilości uczniów nastąpiła w 1979 roku, po 102 latach służby dla tamtejszych dzieci. W tamtym okresie, aby szkoła mogła istnieć, musiało uczęszczać do niej co najmniej 20 uczniów. Taki był limit.
Posesję po likwidacji szkoły nabyli od Gminy Mrągowo Państwo Marianna i Stefan Drężkowie. Nowi właściciele, chcący uratować zabudowania przed zniszczeniem, byli zmuszeni dokonać niezbędnych remontów. Nie przyszło im to łatwo, zaciskali przysłowiowego pasa, ale w końcu budynek wyremontowali. Dzięki temu obiekt – obecnie zabytek – istnieje do dziś, prezentuje się okazale i służy nadal mieszkańcom wioski. W salonie Państwa Drężków odbywają się zebrania wiejskie. Na podwórku organizowane są okolicznościowe festyny i zabawy. Dodam jeszcze, że w domu po byłej szkole w Bagienicach Małych mieszkał od urodzenia i dorastał wraz z dwójką rodzeństwa znany polski aktor teatralny i filmowy Mariusz Drężek.
Po II Wojnie Światowej w Bagienicach Małych podobnie jak w większości wsi mazurskich przeważali autochtoni, których z upływem czasu ubywało, a ich miejsce zajmowali przybysze przeważnie z Mazowsza, lecz także z Lubelszczyzny i Podlasia. Integracja mieszkańców wsi przebiegała bez większych zakłóceń. W przeszłości wieś miała charakter rolniczy. Obecnie większość mieszkańców utrzymuje się z pracy w Mrągowie lub w Marcinkowie. We wsi istnieją tylko trzy gospodarstwa rolne i jedno ogrodnicze, znajduje się tam zakład drzewny, kilka firm budowlanych i leśniczówka.
W Bagienicach Małych działa od lat schronisko dla bezdomnych zwierząt. Założycielem placówki był Pan Zenon Wieleba wielki miłośnik czworonogów. Syn Pana Zenona Tomasz Wieleba wspomina, że odkąd pamięta zawsze w ich domu było pełno psów i kotów. Schronisko powstało w 1999 roku – a więc 20 lat temu. W 2003 roku właściciel Zenon Wieleba przekazał schronisko synowi Tomaszowi.
W połowie lat osiemdziesiątych XX wieku staraniem ówczesnego proboszcza Parafii Bł. Honorata Koźmińskiego w Mrągowie ks. Henryka Darasewicza, pobudowano we wsi niewielki drewniany kościółek. Kaplicę wybudowali mieszkańcy wsi w czynie społecznym na gruncie przekazanym na ten cel przez jednego z nich Pana Popielarza.
Pani Laura Barszcz, która w Bagienicach Małych zamieszkała w 2007 roku, a w roku 2011 została sołtysem, poinformowała mnie, że od kilku lat wieś uczestniczy aktywnie w „Dożynkach Gminnych”. W corocznych konkursach na „Wieniec Dożynkowy” zajmuje czołowe miejsca w gminie w przedziale od pierwszego do trzeciego. W pracach przy budowie wieńców uczestniczą najaktywniej rodziny: Drężek, Pieróg, Mazur, Kalinowscy, Biernaccy, Mroczkowscy. Materiałów na wieńce dostarczali gospodarze: Dytmar Kleszcz, Eugeniusz Siwik oraz nieżyjący już Ernst Kleszcz, który był – jak mówi p. sołtys – bardzo dobrym człowiekiem, na którego pomoc zawsze mogła liczyć.
Od 2011 roku organizowane są we wsi imprezy kulturalno-sportowe, na których mieszkańcy bawią się wesoło do późna. Rada sołecka organizuje co roku także festyny rodzinne integrujące mieszkańców.
Dotychczasowe energochłonne oświetlenie uliczne zastąpiono ledowym, które jest energooszczędne. Środki na ten cel przekazano z funduszu sołeckiego. Obecnie marzeniem mieszkańców wioski jest mieć wyremontowane drogi.
Na terenie sołectwa znajduje się zabytkowy cmentarz ewangelicki z ciekawymi nagrobkami. Jest on miejscem pochówków dawnych mieszkańców wioski, wśród których znajdują się groby bliskich niektórych z obecnych jej mieszkańców.
Joachimowo
W 1693 roku w pobliżu jeziora Sarż powstała leśniczówka. Pobudował ją baron Joachim von Egloffsten, właściciel olbrzymiego majątku, którego główna siedziba mieściła się w Arklitach w gminie Barciany w powiecie Kętrzyńskim.
Osada wzięła nazwę od imienia barona. Do leśniczówki należało 9 łanów ziemi (150 ha). W 1821r. była ona określana jako leśniczówka szlachecka. Mieszkało w niej 5 osób. W siedem lat później była to leśniczówka państwowa. W 1938 r., w ramach akcji germanizacyjnej, władze niemieckie zmieniły urzędową nazwę Joachimowen na Joachimshuben.
W 1973 r. jako leśniczówka Joachimowo należało do sołectwa Nowe Bagienice.
Andrzej Badurek