Od kilku lat Instytut Północny (d. OBN) oraz Towarzystwo Naukowe imienia Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie organizują w styczniu dzień swojego patrona (1838-1918), bo 15 stycznia przypada rocznica jego śmierci. Tym razem spotkanie zorganizowano 23 stycznia.
Dyrektor Instytutu Północnego imienia Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie dr Jerzy Kiełbik przypomniał, że Kętrzyński mocno zapisał się w historii Polski, a zwłaszcza Mazur, odkrywając polskość nie tylko w sobie, ale i w otoczeniu, w którym się wychował. Łączą go więzy także z Olsztynem, gdzie aresztowano go za pomoc powstańcom styczniowym. Fakt ten upamiętnia skromny pomnik w Jarotach. Jego imię nosi od 1946 roku miasto Kętrzyn (poprzednio Rastembork).
Pamięci Kętrzyńskiego służy wystawa o jego życiu oraz działalności patriotycznej i naukowej, prezentowana w Instytucie Północnym. O zaangażowaniu w polskość i badania nad polskością Wojciecha Kętrzyńskiego mówił też prof. Stanisław Achremczyk, przypominając, że przecież był on niemieckojęzycznym Prusakiem. Rodowe nazwisko Adalbert von Winkler zmienił na polskie w 1861 roku.
Dzień Pamięci Kętrzyńskiego jest też okazją do zaprezentowania nowego dorobku naukowego i popularyzatorskiego związanego z naszym regionem, a wydanym przez Instytut Północny. Tym razem była to seria książek o Koperniku, m.in. dra Jerzego Sikorskiego oraz dwie nowości: „Warmia w Rzeczypospolitej” prof. Stanisława Achremczyka oraz „Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla XIX i XX wieku (do 1945 roku)” prof. Tadeusza Orackiego z Gdańska, wieloletniego współpracownika olsztyńskiego instytutu oraz członka towarzystwa..
Prof. Stanisław Achremczyk zaprezentował swoją nową książkę jako kontynuację swych wcześniejszych (III tom) książek o Warmii, lecz w treści skupiającej się na tej zarządzanej przez biskupów trzystuletniej enklawie Rzeczpospolitej wpośród ziem Zakonu Krzyżackiego, a potem Prus (Książęcych i Królewskich). Jest to tom liczący niespełna 500 stron, czyli o ok. 100 stron mniej od poprzedniego wydania, lecz z poszerzonymi rozdziałami o terytorium, ludności, ustroju i kulturze Warmii, mocno związanej z Polską i otwartej na Europę. Kończy się na momencie pierwszego rozbioru Polski.
Z kolei mgr Tadeusz Baryła z Instytutu Północnego zaprezentował najnowsze wydanie „Słownika Biograficznego…” (649 stron!), które ukazało się 40 lat po poprzednim (1983). Stwierdził m.in., że cały ciężar tego benedyktyńskiego wręcz opracowania 93-letni autor wziął na siebie, nie unikając potknięć, bo nie korzystał z nowoczesnych metod weryfikacji informacji, choć w instytucie oferowano mu pomoc. Podkreślił jednak, że dla regionalistów i osób, które poszukują śladów tożsamości poprzez biografię, jest to dzieło wybitne i niezastąpione. Bo jedyne w swoim rodzaju.
W odautorskim wstępie do książki czytamy, że prof. Oracki poprawił aż 840 wcześniejszych biogramów (doszły nowe fakty) i dodał 303 nowe. W sumie jest ich 1143, bo doszły nie tylko polskie, ale i niemieckie postaci, związane choć trochę z nauką i kulturą polską: zwłaszcza niedoceniane osobistości związane z kościołem ewangelickim.
***
Wojciech Kętrzyński urodził się jako Adalbert von Winkler 11 lipca 1838 roku (obecnie Giżycko), jako syn Józefa, żandarma w Lecu. Matka Eleonora z domu Raabe, pochodziła z Nowej Wsi pod Iławą. Po śmierci ojca trafił do sierocińca w Poczdamie. Potem wrócił do Leca i ukończył tam progimnazjum, od 1855 roku uczył się w gimnazjum w Rastemborku. W 1856 z listu od siostry dowiedział się o polskim pochodzeniu i dawnym nazwisku rodowym Kętrzyński. Jego ojciec pochodził z kaszubskiej szlachty herbu Cietrzew – nazwisko od miejscowości Kętrzyno, obecnie pow. wejherowski. Ale dziadkowi dopisano przy nazwisku dodatek Winkler, a ojciec używał już tylko nazwiska Winkler. Spowodowało to jego zainteresowanie polskością i naukę języka polskiego. Dlatego w1861 przeprowadził urzędową zmianę imienia i nazwiska na Wojciech Kętrzyński. W ślad za nim zmieniło je także jego rodzeństwo. Po maturze w 1859 roku rozpoczął studia historyczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Albrechta w Królewcu.
Szybko zaangażował się w działalność patriotyczną, m.in. organizując transport broni dla powstańców styczniowych. Wskutek tego 11 września 1863 roku został aresztowany we wsi Jaroty i uwięziony w Bramie Górnej w Olsztynie. Następnie trafił do więzienia Moabit w Berlinie, gdzie był sądzony wraz z innymi Polakami pod zarzutem zdrady stanu. Ostatecznie skazano go na rok więzienia w twierdzy kłodzkiej. Tam przetłumaczył na łacinę swoją dysertację doktorską i poemat Wincentego Pola na niemiecki. Po wyjściu z więzienia udał się do Królewca na uniwersytet, gdzie obronił w 1866 toku rozprawę doktorską. Zainteresował się też Mazurami, zbierał materiały etnograficzne o życiu codziennym i kulturze Mazurów. Choć władze pruskie odmawiały mu zatrudnienia na terenach, gdzie mieszkali Polacy, znalazł zatrudnienie jako bibliotekarz w Kórniku pod Poznaniem i został członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.. W 1873 roku zaczął pracować w Zakładzie im. Ossolińskich we Lwowie. Tam opublikował dzieło „O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich”. Był członkiem Towarzystwa Historycznego we Lwowie i Moskiewskiego Towarzystwa Archeologicznego. Zmarł 15 stycznia 1918 roku i spoczywa na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie. (Biogram oprac. na podstawie Wikipedii)
Tekst i zdjęcia Jerzy Pantak
