Jan Baczewski, wybitny polski działacz w Prusach Wschodnich, doczekał się tablicy pamiątkowej. Z inicjatywy Instytutu Północnego im. W. Kętrzyńskiego oraz Towarzystwa Naukowego im. W. Kętrzyńskiego odsłonięto ją 10 listopada na ścianie budynku Domu Polskiego w Olsztynie.
Była to ważna część obchodów 100-lecia Związku Polaków w Niemczech, którego współzałożycielem był Jan Baczewski, Warmiak z Gryźlin.
Jan Baczewski urodził się w Gryźlinach 13 grudnia 1980 roku w rodzinie chłopskiej. W 1918 roku związał się z tamtejszym Towarzystwem Ludowym, potem został członkiem Polskiej Rady Ludowej i kierownikiem polskiej Ekspozytury Warmińskiego Komitetu Plebiscytowego. W listopadzie 1920 roku uczestniczył w zakładaniu Związku Polaków w Prusach Wschodnich, a dwa lata później, w sierpniu 1922 roku – Związku Polaków w Niemczech.
Współorganizował też Związek Mniejszości Narodowych w Niemczech, uczestniczył w kongresach: mniejszości narodowych Europy w Genewie i Polonii Zagranicznej w Warszawie. Wspierał polskie banki ludowe (m.in. kierował BL w Olsztynie) i tworzenie polskich szkół w Niemczech, przewodząc Związkowi Polskich Towarzystw Szkolnych w Niemczech. Był też posłem do sejmu pruskiego (1922-28).
Z chwilą II wojny światowej Niemcy zlikwidowali wszystkie polskie instytucje i firmy. Jana Baczewskiego aresztowali i osadzili w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen. Wyszedł schorowany po kilku miesiącach po interwencji syna, żołnierza Wehrmachtu i podjął pracę w Berlinie, potem ukrywał się przed ponownym aresztem.
Po wojnie nie powrócił na Warmię, gdzie go nie chciano, więc został burmistrzem Dębna na Pomorzu. Działał jednak w Polskim Związku Zachodnim, a nawet w Komitecie Doradczym przy Ministrze Ziem Odzyskanych. W 1947 roku został posłem do Sejmu RP, uczestniczył w wielu spotkaniach poświęconych gospodarce i odbudowie kraju, przypominał dorobek polskich organizacji przedwojennych, udzielał wywiadów prasie.
Na Warmię wrócił dopiero po śmierci (zm. 20 czerwca w Gdańsku). Został pochowany w rodzinnym grobie usytuowanym w Alei Zasłużonych na cmentarzu komunalnym przy ul. Poprzecznej w Olsztynie.
Tablicę pobłogosławił ks. dr hab. Marek Jodkowski, prof. UWM. Po jej odsłonięciu przez wnuczkę Jana Baczewskiego odbyła się konferencja, której przewodniczył dr Jerzy Kiełbik, dyrektor Instytutu Północnego im. W. Kętrzyńskiego. Dom Polski, na którym zawisła tablica, był siedzibą IV Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech, a także miejscem, gdzie znajdowała się polska szkoła i przedszkole. Tu też mieszkała wtedy rodzina Baczewskich – przypomniał m.in. dr Kiełbik. – Symboliczne jest to, że odbywa się w przeddzień dnia, w którym świętujemy odzyskanie przez Polskę niepodległości. Działalność Jana Baczewskiego było fundamentalna dla przyszłych pokoleń.
Miłym momentem było honorowanie trójki Warmiaków Odznaką „Zasłużony dla Województwa Warmińsko-Mazurskiego”, które wicemarszałek województwa warmińsko-mazurskiego Miron Sycz. wręczył Jadwidze Piskorskiej, Jerzemu Popławskiemu i Tadeuszowi Pacerowi.
Uczestnicy konferencji – w tym uczniowie Zespołu Szkół Ekonomiczno-Handlowych im. Polaków spod Znaku Rodła w Olsztynie (wystawili też poczet sztandarowy przed tablicą) i SP im. Jana Baczewskiego w Gryźlinach – wysłuchali dwóch referatów. Prof. Józef Borzyszkowski z Instytutu Kaszubskiego w Gdańsku przypomniał dzieje Związku Polaków w Niemczech, zwłaszcza IV Dzielnicy ZPwN; Rafał Wolski, dyrektor Departamentu Dyplomacji Publicznej w MSZ przybliżył historię działań polskich konsulatów wobec ruchu polskiego w Niemczech przed 1945 rokiem. O działalności Baczewskiego i jego rodzinie mówił też dr Jan Chłosta, a wzruszające wspomnienia o dziadku przytoczyła wnuczka Jana Baczewskiego Gabriela Pazda.
A potem ciekawe rozmowy o przeszłości i aktualnym życiu krewnych Jana Baczewskiego w Polsce i Niemczech toczyły się przy kawie i słodyczach.
Tekst i zdjęcia: Jerzy Pantak